Waarom het doorbreken van patronen (“ontgroeven”) organisaties helpt om echt wendbaar en antifragiel te worden.
Wendbaarheid voorbij de hype
Iedere organisatie roept het tegenwoordig: we moeten wendbaar zijn. Agile werken, scrumteams, flexibele processen – de termen vliegen je om de oren. Maar wendbaarheid is meer dan een set methodes of tools. Het gaat om een dieper vermogen: sterker worden van onzekerheid en zelfs profiteren van tegenslag.
In onze podcast De Strategie van de Kreeft spraken Sven Turnhout en ik met Kees Tillema, adviseur en auteur van het boek Ontgroeven. Hij pleit voor een radicaal andere benadering: niet méér plannen, maar juist patronen doorbreken. Zijn term daarvoor is ontgroeven.
In dit blogartikel ontdek je:
- wat een wendbare organisatie écht onderscheidt,
- hoe ontgroeven helpt om vastgeroeste patronen los te laten,
- en welke sleutels organisaties direct kunnen toepassen.
1. Wat maakt een wendbare organisatie?
Veel organisaties verwarren wendbaarheid met flexibiliteit of veerkracht. Kees Tillema maakt een belangrijk onderscheid: wendbare organisaties worden juist sterker van stress. Dat is wat Nassim Taleb antifragiel noemt.
Een voorbeeld? Kees vertelt hoe zijn adviesbureau van een klassieke BV naar een coöperatie transformeerde. Niet omdat het slecht ging, maar juist omdat het té goed ging en de oude structuur begon te knellen.
Kees Tillema over de radicale stap om zijn adviesbureau om te vormen naar een coöperatie: loslaten van oude zekerheden als bron van nieuwe wendbaarheid.
Het vraagt lef om bestaande zekerheden los te laten en een sprong in het diepe te wagen. Juist dát maakt organisaties wendbaar.
2. Ontgroeven: vastgeroeste patronen doorbreken
Wat bedoelt Kees met “ontgroeven”? Hij legt het uit met de metafoor van de langspeelplaat: een naald die blijft steken in dezelfde groef. Veel organisaties kennen zulke groeven:
- De controlegroef: alles moet meetbaar zijn, dashboards en rapportages regeren. Goedbedoeld, maar het verstikt vernieuwing.
- De vergadergroef: eindeloze overleggen waarin besluiten vooruitgeschoven worden.
- De consensusgroef: typisch Nederlands, iedereen moet meepraten en instemmen. Resultaat: middelmatigheid en vertraging.
- De praatgroef: veel ideeën en woorden, maar weinig actie.
Het doorbreken van zulke patronen voelt vaak ongemakkelijk. Maar juist dat ongemak is de ingang naar verandering.
Kees Tillema over typische organisatiegroeven – zoals de vergadergroef en consensusgroef – en hoe je ze herkent.
Door je te focussen op de plekken waar irritatie en frustratie het grootst zijn, vind je snel de groeven die wendbaarheid blokkeren.
3. Sleutels tot een wendbare organisatie
Kees introduceert in zijn boek twaalf sleutels om te ontgroeven. Twee daarvan sluiten bijzonder goed aan bij het bouwen van wendbare organisaties:
Via negativa – sterker worden door te stoppen
In onze samenleving voegen we bijna altijd dingen toe: meer regels, meer processen, meer rapportages. Via negativa draait dit om: waarmee kunnen we radicaal stoppen?
Voorbeeld: sommige organisaties schaffen hun klassieke medewerkerstevredenheidsonderzoeken af. In plaats daarvan laten ze medewerkers zelf wekelijks drie korte signalen doorgeven in een open dashboard. Minder bureaucratie, meer eigenaarschap.
Het effect? Niet alleen besparing van tijd en geld, maar ook meer energie en focus. Juist door te schrappen, wordt de organisatie wendbaarder.
Bricolage – intelligent knutselen
Bricolage is het tegenovergestelde van grootschalige veranderprogramma’s. Het betekent creatief werken met wat er al ís. Geen dure trajecten, maar knutselen met bestaande middelen en mensen.
Denk aan een team dat een oud projectformat oppakt en slim hergebruikt voor een nieuw doel. Of een organisatie die medewerkers een middag vrijmaakt om samen te experimenteren met ideeën, zonder agenda of vooraf bepaald doel.
Bricolage stimuleert improvisatie en maakt verandering laagdrempelig. Juist in tijden van onzekerheid geeft dit ruimte voor wendbaarheid.
Kees Tillema over sleutels tot ontgroeven: via negativa (radicaal stoppen).
4. Skin in the game: eigenaarschap en drive
Wendbaarheid vraagt om meer dan structuren en processen. Medewerkers moeten zélf eigenaarschap ervaren – skin in the game.
Een krachtig voorbeeld komt uit Zweden: ICT’ers van een hogeschool kregen één dag per week om hun eigen bedrijf te draaien. De helft van de winst mochten ze zelf houden, de andere helft ging terug naar het onderwijs.
Het resultaat? Meer ondernemerschap, energie en samenwerking. De lessen van die ene dag namen de medewerkers mee in hun reguliere werk. Het veranderde hun houding, hun samenwerking en hun motivatie.
Kees Tillema vertelt hoe een Zweedse hogeschool ICT’ers de kans gaf om één dag per week ondernemer te zijn – met verrassende effecten op hun werk en samenwerking.
Dit voorbeeld laat zien: wendbaarheid ontstaat niet door plannen, maar door experimenten waarin mensen verantwoordelijkheid en ruimte krijgen.
Conclusie: een wendbare organisatie vraagt om ontgroeven
Een wendbare organisatie is geen buzzword, maar een cultuur waarin mensen patronen durven doorbreken, stoppen met ballast, en hun energie richten op wat er echt toe doet.
- Ontgroeven helpt om oude groeven zichtbaar te maken en los te laten.
- Via negativa en bricolage geven praktische handvatten om direct te experimenteren.
- Skin in the game zorgt voor bezieling en eigenaarschap.
Of zoals Kees het mooi verwoordt: het gaat niet om méér controle, maar om ruimte maken voor verbeeldingskracht, risico en bezieling. Dáár ontstaat de echte wendbare organisatie.
Ook bouwen aan het wendbaar maken van jouw team of organisatie?
Wil je ook jouw team of organisatie helpen wendbaarder te worden? Neem contact met me op voor een lezing of workshop verandermanagement, waarin het bouwen aan een wendbare organisatie en het doorbreken van patronen centraal staat.
Hoe bouw je een wendbare organisatie? Ontgroeven als sleutel tot vernieuwing
